جشن شب یلدا یک جشن کهن اما کاملا زنده امروز ایرانیان است که هرساله برپا می شود. دلیل ماندگاری جشن شب یلدا در این بوده است که دارای پیام های بسیار زیبای مهربانی، شادی، دور هم گردآمدن و صله ارحام است. ایرانیان یلدا را فرصتی برای بوسه زدن بر دستان پدران و مادران می دانند که با لبخند شیرینشان آرزومند بهاری سرسبز برایشان باشد. از کارکردهای دیگر شب یلدا، دادن امید به یکدیگر است تا شرایط سخت زمستانی را به تندرستی بر مبنای خویشاوندی و پشتگرمی و پشتیبانی از یکدیگر سپری کنند.
تاریخچه شب یلدا به گذشته‌های بسیار دور بر‌می‌گردد. اما قدمت دقیقش مشخص نیست. برخی باستان‌شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند. ایرانیان آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک ترین و درازترین شب سال است را جشن گرفته می گیرند و آیین ها و رسومات مختلفی در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می کنند
در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کره شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود ایرانیان با شب نشینی اقوام و خانواده در کنار یکدیگر تا سپیده دم با انواع و اقسام برنامه های مفرح در کنار یکدیگر این شب دراز را به خوشی سپری می کنند بدین گونه که اعضای خانواده در این شب مهم گردهم آمده و افراد مسن خانواده شروع به تعریف کردن قصه های کهن می کند تا تاریکی و سردی و اندوه غیبت خورشید روحشان را تضعیف نکند. یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه دی نخستین روز زمستان گفته می‌شود.
درشب یلدا معمولا چه خوراکی هایی مصرف می شود؟
خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر مهیا و دور هم سرو می‌کنند سفره ای برای شب یلدا پهن می شود که به آن سفره یلدا یا چله می‌گویند. از جذاب‌ترین آیین‌های شب یلدا یا شب چله، سفره و خوردنی‌های آن است. سفره شب یلدا شامل میوه‌های مخصوص، آجیل مخصوص و با انواع خشکبار، انار دان شده یا هندوانه تزئین می‌شود. انار و هندوانه جزو مهم‌ترین ملزومات شب یلدا هستند. همچنین خشکبار مانند برگه هلو و زرآلو و آجیل شب یلدا نیز در ایران طرفدار بسیاری دارد.
انار شب یلدا
انار میوه اصلی سفره شب یلدا ست. پیشینیان انار را میوه باروری و برکت می‌دانستند. آنها این معنا را از دانه‌های زیاد آن دریافت می‌کردند. همچنین انار به خاطر رنگ قرمزش نماد شادی و خورشید است.
هندوانه در شب یلدا
هندوانه نماد خورشید است و بر این باورند که اگر مقداری هندوانه در شب چلّه بخورند؛ در سراسر چلّه بزرگ و کوچک، یعنی تمام ایام زمستانی که پیش رو دارند؛ از سرما و بیماری حفظ خواهند شد. آنان در این شب از خداوند، روشنایی و برکت می طلبند تا در زمستان پیش رو به خوشی سرکنند. میوه های تازه و خشک هم در سفره تمثیلی از آن می باشد که بهار و تابستانی پر برکت داشته باشند.
شاهنامه خوانی
شاهنامه خوانی از دیگر رسومی‌ست که از دیرباز در میان ایران رایج بوده و بخش جدایی ناپذیر شب یلداست. شاهنامه خوانی و قصه گویی پدربزرگ و مادربزرگ دور کرسی برای کوچکترها نیز از آیین های یلدا است که خاطرات شیرینی برای بزرگسالی آنها فراهم می آورد.
یلدا در شاهنامه
فردوسی در شاهنامه اشاره ای به فرا رسیدن شب یلدا یا چله دارد و اینکه می باید این شب بلند را گرامی داشت :
چنین بود تا بود گردان سپهر
گهی پر ز درد و گهی پر ز مهر
تو گر باهشی مشمر او را به دوست
کجا دست یابد بدردت پوست !
شب اورمزد آمد از ماه دی
ز گفتن بیاسای و بردار می
* “کجا” در مصرع چهارم به معنی ” که ” می باشد
* شب اورمزد = اورمزد یا هرمزد نام نخستین روز ماه در ایران باستان است .
شب نخستین روز از ماه دی = شب چله
فال حافظ
ایرانیان طبق رسوم قدیمی خود در روزهای عید ملی یا مذهبی نظیر نوروز بر سر سفره هفت سین، و یا شب یلدا، با کتاب حافظ فال می‌گیرند. دلیل تفأل به حافظ و شاهنامه خوانی در شب یلدا را دور هم گرد آمدن افراد می دانند که معمولاً در منزل بزرگترهای خانواده و فامیل صورت می گیردبرای این کار، یک نفر از بزرگان خانواده یا کسی که بتواند شعر را به خوبی بخواند یا کسی که دیگران معتقدند به اصطلاح خوب فال می‌گیرد ابتدا نیت می‌کند، یعنی در دل آرزویی می‌کند. سپس به طور تصادفی صفحه‌ای را از کتاب حافظ می‌گشاید و با صدای بلند شروع به خواندن می‌کند. کسانی که ایمان مذهبی داشته باشند هنگام فال گرفتن فاتحهای می‌خوانند و سپس کتاب حافظ را می‌بوسند، آنگاه با ذکر اورادی آن را می‌گشایند و فال خود را می‌خوانند.
شعر شب یلدا مبارک
تنها چند دقیقه ناقابل مى تواند از یک شب عادى، شب یلدا بسازد؛
ولى با هم بودن است که آن را نیک نام کرده و در تاریخ ماندگار شده است
* * * *
شب یلدا عزیزه هندوانه
اگرچه ترش و لیزه هندوانه !
بهایش را چو پرسیدم ز یارو
بگفتا هیس ! جیزّه هندوانه !
* * * *
ازین شربت یکی پیمونه بردار / اناری آتشین دردونه بردار
درین یلدا تو شیرین کن لبانت / بیا قاچی ازین هندونه بردار
یلدای همتون مبارک
* * * *
فریاد کشیده هر دو جیبم جانسوز / با دیدن نرخ هندوانه دیروز
یلدا تو کمی دیر تر امسال بیا / یارانه برای تو ندادند هنوز !
* * * *
لبی سرد و دلی افسرده داریم
به سر افکار تیپا خورده داریم
رسد پایان پاییز و از آغاز
هزاران جوجه ی نشمرده داریم
* * * *
رفتم شب یلدا به سراغ حافظ / تا حال مرا کند برایم محرز
گفتم که شود بهتر از این احوالم ؟ / دیوان به زبان آمد و گفتا هرگز !
* * * *
از غم به جان آمد دلم درمان ندارد
شام غریبان را سحر امکان ندارد
امشب شب مهتاب و یلدا با هم آمد
تکرار تلخ ماجرا پایان ندارد
* * * *
رویت به سرخی انار شبت به شیرینی هندوونه
خنده ات مثه پسته و عمرت به بلندی یلدا . .
* * * *
آخر پاییز شد ، همه دم می زنند از شمردن جوجه ها !!
بشمار ، تعداد دل هایی را که به دست آوردی
بشمار ،تعداد لبخند هایی که بر لب دوستانت نشاندی
بشمار ، تعداد اشک هایی که از سر شوق و غم ریختی
فصل زردی بود ، تو چقدر سبز بودی ؟
جوجه ها را بعدا با هم میشماریم . .
* * * *
شما را گر شب یلدا بلنده / مرا لیست طلبکارا بلنده
از اول شانس و اقبالم کج افتاد / زمانه ناقلا با من لج افتاد
اگرچه بخت من چون شام تاره / در اون بالا ندارم یک ستاره
ولی هندونه ام در شام یلدا / سفیدیش بود چون شیر گاوا
انارم ترش و گردوهام پوچه / و چشمان زنم افسوس لوچه
بود آجیل تلخ و سیب ها کال / و قطعا می شود وارونه ام فال
خلاصه در شب یلدای بنده / بود اوضاع و حالم باب خنده
