قلعه های استان چهارمحال و بختیاری، نماد تاریخ کهن سرزمین آب و آفتاب

قلعه های استان چهارمحال و بختیاری نمادي از تاريخ كهن بام بلند ایران است. قلعه های دیدنی و معروف استان چهار محال و بختیاری از دوران صفویه تا دوره پهلوی دوم ساخته شده‌اند. قلعه‌های معروف آن عبارتند از: قلعه چالشتر، قلعه سردار اسعد بختیاری، قلعه امیرمفخم دزک، قلعه صمصام السلطنه شلمزار، قلعه بارده، قلعه امیر مجاهد و بسیاری دیگر که باب طبع گردشگران مختلف هستند.
این بناها سرشار از آیات قرآنی، آینه کاری، نقاشی، نقوش شکار و جنگ، داستان‌های عاشقانه و نقوش قهوه خانه‌ای، سقف های چوبی، حوض حیاط بزرگ، ستون‌های حجاری شده بسیار تماشایی و پنجره‌های گره چینی شده، هستند که فرهنگ و تاریخ پر شکوه ایران زمین را در جای‌جای خود با اقتدار نشان می‌دهند.
در ادامه به معرفی تعدادی از مهم ترین قلعه های استان چهارمحال و بختیاری خواهیم پرداخت.

قلعه چالشتر

قلعه چالشتر که با نام قلعه خدا رحم خان نیز شناخته می شود بنایی باشکوه و زیبا به جا مانده از دوران قاجار است که با تلفیق معماری اروپایی و ایرانی بنا نهاده شده است.
این شهر در ۶ کیلومتری شمال شهرکرد (مرکز استان چهارمحال و بختیاری)است و در ارتفاع ۲۰۸۰ متری از سطح دریا واقع شده است. قبل از تسلط خوانین بختیاری بر چهارمحال ، چالشتر مرکز چهارمحال بوده است. آثار ساختمان های مخروبه در این روستا گویای چنین حقیقتی هستند ولی از  ابتدای بنای آبادی اطلاع دقیقی موجود نمی باشد.
چالشتر در دوره صفویه مرکز حکمرانی چهار محالی ها بوده که به وسیله کلانتران روستاها، مناطق تحت کنترل خود را کنترل می کردند. در اواسط حکومت ناصرالدین شاه حسین قلی خان به عنوان ایلخان بختیاری منصوب شد، حکمرانان این منطقه از حاکمیت بر چالشتر خلع و تنها به زمین دارانی بزرگ تبدیل شدند.

چالشتر یکی از نقاط قدیمی استان چهارمحال و بختیاری است که بناهای تاریخی دوره معاصر در آن اکنون به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری محسوب می شود. علاوه بر بناهای تاریخی در این منطقه، قالی چالشتر بافت که رنگ و نقشه ای بومی است اکنون به عنوان یک نشانه فرهنگی و تاریخی به حساب می آید. از دیگر صنایع مشهور این شهر قفل سازی آن می باشد. این شهر حدود هفت هزار نفر جمعیت دارد.

برای معنی واژه چالشتر دو نظریه وجود دارد. چالش و  تُر که دو  کلمه ترکی هستند. چالش  به معنای جنگ و تُر به معنای میدان یا محل می باشد. با توجه به آثار برج های دیده بانی در کوه نزدیک به چالشتر(کوه قراولخانه) ممکن است در این مکان جنگ هایی در گرفته باشد. دومین نظریه این است که چال به معنی آشیانه و اشتر به معنای شتر می باشد که این معنی کمی دور از دلیل نام گذاری به نظر می رسد.

ویژگی های قلعه چالشتر

مجموعه قلعه تاریخی چالشتر، که به قلعه خانی نیز شهرت دارد، ۱۱۰ سال پیش در چالشتر احداث شد.  قلعه چالشتر به گونه ای ساخته شده بود که خانه خان و مسجد در وسط آن و مشرف به چهار دروازه بوده است. شب ها هر چهار دروازه  را می بستند تا امنیت قلعه حفظ شود. در یکی از سرستون های سنگی این مجموعه ، تاریخ ساخت آن به سال ۱۳۲۱هجری قمری حک شده است.  قلعه چالشتر در استان چهارمحال و بختیاری، تلفیقی از معماری دوران قاجار با معماری اروپایی است که با ستون هایی ایستاده از سنگ و نقش برجسته های دیدنی خودنمایی می کند.
در قلعه باستانی چالشتر می توانید سردر سنگی، خان‌ نشین، اندرونی، حمام، انبارها و اصطبل‌هایی را که از قدیم بر جا مانده اند مشاهده نمایید. قلعه چالشتر، اندرونی با یک دالان به قسمت خان نشین ارتباط داشته و ایوان آن دارای ۱۰ ستون سنگی است. ایوان با آجرکاری و کاشی معرق در لچکی ها و پیشانی بنا با آثار دیدنی سنگی شامل: درختان تاک، گل و گلدان، گل و مرغ و سرو و کاج تزئین شده است.
قلعه چالشتر در مجموع دارای ۵ ایوان و پنج اتاق در اندرونی است و برای ساخت آن ۴۰ ستون احداث شده است.

اتاق های این قلعه منحصر به فرد اما با نقاشی هایی الهام گرفته شده از سبک نقاشی انگلیس ها تزیین شده اند. نقاشی هایی که در واقع ترکیبی از هنر ایرانی و غربی را به زیبایی به نمایش گذاشته است. این نوع سبک و کارهای جذاب را می توان در آثار هنری قاجاری دید و در واقع آن دوران اوج شکوفایی چنین سبک هنری بود. در اتاق های قلعه چالشتر می توانید نقش های خیره کننده از تصاویر گل و گلدان، افسانه لیلی و مجنون، یوسف و زلیخا به همراه خط نوشته ای از آیات قرآن را مشاهده نمایید.
خان نشین این مجموعه تاریخی دارای ۳۸ ستون سنگی با سر در و ایوان می ‌باشد. اما از دیگر نقاط دیدنی قعله می توان به حمام آن اشاره کرد که توسط کاشی های با رنگ آبی فیروزه ای و سفید با دقت و ظرافت تمام پوشیده شده است. برای سقف بخش داخلی قلعه چالش تر از قاب های به جنس چوب گردو استفاده کرده اند. می شود گفت تمام سازه های چوبی آن از جمله درها و پنجره های اتاق ها نیز از جنس چوب گردو می باشد.

سازنده قلعه چالشتر

این قلعه را خدا رحم چالشتری در اواخر دوران قاجاریه ساخته است. در تاریخ حک شده بر روی سرستون‌ها این گونه نوشته شده است که تقریبا در تاریخ۱۳۲۱ هجری قمری ساخت بنا به اتمام رسیده است. این بنا در دو قسمت ساخته شده که مساحت آن تقریبا ۱۲ هزار متر مربع می ‌باشد. بنای شمالی تا ۷۰ هجری شمسی مورد استفاده قرار می گرفت و بنای جنوبی تقریبا ویران شده بود که مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. جالب است بدانید که این سازه در سال ۱۳۷۹ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قلعه جونقان(سردار اسعد بختیاری)

در نزدیکی و در فاصله‌ی حدود ۴۰ متری از شهرستان شهرکرد، شهری قرار دارد که کوه‌های استان، آن را احاطه کرده‎اند. نام این شهر جونقان از توابع شهرستان فارسان است. در این شهر جاذبه تاریخی وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است. قلعه جونقان یکی از بناهای تاریخی استان چهارمحال و بختیاری است که در شهر کوچک جونقان قرار دارد 
این بنا در اواخر دوره قاجار توسط سردار اسعد دوم بختیاری با الهام از کاخ‌های اروپایی قرن نوزدهم میلادی، ساخته شد و به کاخ سردار اسعد بختیاری هم شهرت دارد. این بنا دو طبقه است. طبقه فوقانی در سه جهت شرقی، جنوبی و شمالی، دارای ایوان با ستون‌های سنگی است و آجرکاری‌های متنوعی دارد. این بخش از بنا اعیانی و شاه‌نشین بوده و سقف اتاق‌ها به صورت هندسی توفال‌کوبی شده است.
طبقه زیرین در عمق یک متری از کف محوطه کاخ قرار دارد که ورود به آن از زیرپله‌های طبقه فوقانی امکان‌پذیر است. در این طبقه سقف تمامی راهروها و اتاق‌های منشعب، به شیوه قمی‌پوش، طاق زده شده است. و اما چیزی که در مورد این کاخ مهم است و در تاریخ بسیار با ارزش بوده است این است که این کاخ در دوره مشروطیت به عنوان پایگاهی برای جنبش مشروطه‌خواهی مردم مطرح بوده و به همین دلیل توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به عنوان موزه مشروطیت ایران مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

ین بنا دارای محوطه‌ای وسیع تر از محدوده فعلی آن بوده که به مرور ایام و در اثر عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی در طول یک صد سال گذشته و نیز کمی دقت در شالوده‌های اصلی و استفاده‌هایی نامناسب نظیر پاسگاه ژاندارمری، کتابخانه عمومی و مدرسه دچار آسیب‌های فراوان شده و در واقع به جز قسمت شاه‌نشین اصلی بقیه ابنیه و ساختان‌های جانبی آن از میان رفته‌است.

معماری کاخ سردار اسعد بختیاری

معماری قلعه با الهام‌گیری از معماری جدید فرانسه و مطابق با کاخ‌های اروپایی  قرن ۱۹ میلادی است که دستور آن با هماهنگی امین السلطان، صدر اعظم ناصرالدین شاه قاجار انجام شده است. این کاخ افسانه‌ای در دوران پویایی خود بسیار زیبا و چشم‌گیر بود و هر تماشاگر و ایران‌شناس اروپایی را در نگاه نخست متحیر کرده و زبان تحسین آن‌ها را می‌گشود. هرچند عمارت کاخ در ابتدا به‌گونه‌ای متفاوت از آنچه که در امروز شاهد آن هستیم ساخته شده است؛ و به قول «هانری رنه دالمانی»، زیبایی‌های این کاخ به دلیل معماری چشمگیر و تزئینات انجام شده‌اش، ذهن هر بیننده‌ای را متوجه داستان‌های شهرزاد قصه‌ گو در داستان‌های هزار و یک شب می‌سازد.
این کاخ در دوران اوج و پویایی خود دارای باغ‌های بزرگ در اطراف، استخری بزرگ در مرکز، ورودی که به جاده‌ی سنگ‌فرش باستانی مشرف بود، سردری بسیار زیبا و مجلل و تزئیناتی قابل توجه و شگفت‌انگیز از هنر دست اساتید ایرانی همچون آیینه‌کاری و نقاشی دیواری و نیز کتابخانه‌ای بزرگ در این کاخ تاریخی مشاهده می‌شد؛ این در حالی است که متاسفانه امروزه از این کاخ مجلل و دو طبقه، تنها یک سردر و یک شاه‌نشین برجای مانده است. البته عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی، در کنار کم‌توجهی در ساخت و سازهای اطراف و نیز استفاده‌های نادرست از این مکان به عنوان پاسگاه ژاندارمری، کتابخانه‌ی عمومی و مدرسه، از عمده دلایل از بین رفتن بخش‌های اصلی این کاخ ارزشمند تاریخی است.

هرچند مدرسه‌ی اسعد، بخش دیگری از قلعه‌ی جونقان است که در ضلع غربی کاخ سردار اسعد، همچنان پابرجا است و گردشگران می‌توانند هنگام حضور در این اثر تاریخی، از آن نیز بازدید کنند. در طبقه‌ی فوقانی کاخ که به بخش شاه‌نشین شهرت دارد، می‌توان ایوانی با ستون‌های سنگی در سه جهت شمالی، جنوبی و شرقی مشاهده کرد که در مرز‌های اتصال، آجرکاری متنوع و دیدنی اجرا شده است. در بخش غربی، کاخ به صورت یک دیوار یک دست و فاقد ستون و آجرکاری مشاهده می‌شود. درواقع این بخش از کاخ ساده و بدون تجملات است. همچنین در این قسمت از کاخ سردار اسعد اتاق‌ها را با سقفی که به صورت هندسی توفال کوبی شده، پوشانده‌اند.

تزئینات انجام شده در قلعه سردار اسعد بختیاری

در کاخ سردار اسعد، تزئینات زیبا و جالبی وجود دارد که برخی از آثار به جا مانده از آنها قابل توجه و تماشایی است. به عنوان نمونه، ستون‌های سنگی در بخش‌های شمالی، جنوبی و شرقی عمارت کاخ و به صورت دوتایی یا جفت در کنار یکدیگر، ۱۲ ستون (۶ ستون دوتایی)، در ایوان شمالی، ۶ ستون دوتایی در ایوان جنوبی و ۶ ستون دوتایی در ایوان شرقی قرار گرفته است. در بخش زیرین ستون ها نیز می‌توان اشکال هندسی به صورت مکعب مستطیل را که با نقش‌های یکنواخت و مزین به گل چند پَر و نیلوفر است، مشاهده کرد.
تزئینات زیبایی همچون حجاری، گچبری و آجرکاری، عمارت کاخ سردار اسعد بختیاری را بسیار زیبا و تماشایی ساخته است
نمای خارجی طبقه‌ی زیرین با هنر حجاری استادان ایرانی تزئین شده است. این تزئنیات قطعاتی از سنگ نما، نما و ازاره‌های سنگی ابزارکاری شده با تصاویر هندسی به شکل مستطیل و لوزی است. همچنین در قسمت جرزهای بین پنجره‌ها، لچک، پیشانی و لبه‌ی ایوان نیز می‌توان نقوش اسلیمی و گل بوته را مشاهده کرد.
هنر گچبری از دیگر تزئینات صورت گرفته در بخش زیرزمین، طبقه‌ی بالا بوده، دو طرف بخش ورودی اصلی بنای کاخ و سربخاری‌های اتاق‌ها است که زیبا و تماشایی جلوه می‌کند.
آجرکاری به شکل‌های مستطیل ساده، گل میخی، لوزی و مربعی در کل سطوح خارجی دیوار غربی از بخش بالای بنا و نیز سطوح پیشانی ازاره‌های سنگی تا بخش انتهایی دیوار و همچنین پخ‌های چهار زاویه قس‌های ایوان‌ها از دیگر تزئیناتی است که هنرمندان سازنده‌ی این اثر ملی، در این بنا اجرا کرده‌ و برزیبایی آن افزوده‌اند.

استادکاران و هنرمندانی که ساخت و تزئین کاخ سردار اسعد بختیاری را برعهده داشته‌اند، با به‌کار گیری از روش معرق روی چوب و فلزکوبی، تزئیناتی به صورت گل و بوته را روی درهای ورودی راهروی اصلی در بیشتر فضاهایی که به بخش فوقانی مرتبط است، شکوه و زیبایی چشم‌گیر و قابل توجهی را ایجاد کرده‌اند که در نوع خود ستودنی است.

و اما آخرین بخشی که در کاخ با تزئینات زیبا مشاهده می‌شود، سردر ورودی رفیعی است که سازندگان آن را با سقف هلالی در دو طبقه ساخته و در دو طرف آن‌ها، اتاق‌های مخصوص دیده‌بانی و نگهبانی احداث شده است. عمده مصالح استفاده شده در ساخت کاخ، خشت با نمای آجر است که در پیرامون آن ارازه‌های سنگی مستطیلی منقوش و با ارتفاعی بالغ بر ۶۰ سانتی‌متر به‌کار برده شده است.

از نکات جالب توجه در مورد کاخ سردار اسعد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• نخستین عمارت در چهارمحال و اصفهان که موتور برق و الکتریسیته در آن کارگذاشته شد.
• تالیف لغت‌نامه‌‌ی دهخدا توسط علی‌اکبر دهخدا، در این کاخ زیبا آغاز شده است.
• جمع زیادی از پناهندگان سیاسی در زمان جنگ جهانی اول در این کاخ حضور داشتند.
قلعه‌‌ی جونقان یا کاخ سردار اسعد بختیاری در تاریخ ۵ دی ماه سال ۱۳۵۶ به شماره‌ی ۱۵۴۸ به عنوان یکی از آثار تاریخی و ملی به ثبت رسیده است و همواره میزبان گردشگران خارجی و علاقه‌مندان به تاریخ و هویت ایرانیان است.

 

قلعه بارده تنها قلعه بازمانده از خوانین چهارلنگ

قلعه تاریخی و زیبای بارده یکی از چندین قلعه استان چهارمحال و بختیاری و از یادگارهای حاکمیت بختیاری در این منطقه است.
قلعه بارده در شهرستان بن و روستای بارده واقع در ۴۰ کیلومتری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری است. این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و تنها قلعه‌ای از خوانین ایل چهارلنگ است که در استان چهارمحال و بختیاری به جای مانده است. این قلعه در حدود سال ۱۲۷۸ هجری قمری یعنی ۱۶۰ سال پیش از سوی دو برادر به نام‌های محمدحسن خان و داراب خان ساخته شده است. بر اساس وصیت ‌نامه بازمانده از محمدحسن خان، مبلغ ۳۰۰۰ تومان خرج احداث قلعه شده است. در این وصیت‌نامه آمده که ایشان از فرزندان خود خواسته بودند که ساخت قلعه را تکمیل و تزیین کنند. اما به این وصیت هرگز عمل نشد.
معماران قلعه بارده، استاد «اسماعیل ترکان بنا» و برادرش استاد «محمدعلی معمار اصفهانی» بوده‌اند که قلعه‌ی «سردار شجاع‌الملک» در روستای بلومیر از توابع فریدن هم به وسیله‌ی آنها ساخته شده است. این بنای تاریخی با شماره ۲۱۴۴۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. هم‌اکنون این قلعه محل سکونت نوادگان محمدحسن خان و داراب خان است و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرمت شده است.

موقعیت قلعه

قلعه در غرب روستای بارده قرار دارد. موقعیت مکانی قلعه به گونه‌ای است که از سمت شرق دارای شیب زیادی با طول حدود ۴۰ متر تا کف دره‌ی ابتدای روستا و از جهات سه‌گانه‌ی دیگر نیز قرار گرفتن آن بر روی بلندی مشخص است. به غیر از جهت شرقی بقیه جوانب آن را دشت و مراتع کشاورزی احاطه نموده است. بنابر موقعیت مکانی و معماری، بنا علاوه بر ایجاد قلعه خانی نکات حفاظتی و تدافعی نیز در ساخت آن رعایت گردیده است.

ویژگیهای این بنا

این قلعه دارای چهار برج، پلان مربع شکل، الگوی ساخت متقارن معکوس و همچنین هشتی، اصطبل، حمام و... است. قلعه دارای دو بیرونی و اندرونی جدا است که اندرونی‌ها دارای زیرزمین و طبقه همکف بوده و جوانب جنوبی و شمالی آن‌ها را اتاق‌های نشیمن احاطه کرده است. بیرونی‌ها شامل سرطویله و اصطبل است که قسمت اعیانی با راه ورودی جداگانه بر روی آنها ساخته شده است. چهار برج مدور در چهار زاویه بیرون بنا متصل به آن ساخته شده است که برج‌های شرقی جنبه‌ی دفاعی داشته و برج‌های غربی در قسمت فوقانی مسکونی‌ بوده‌اند. مصالح به کار رفته در بنا خشت، آجر و سنگ و نمای بیرونی قلعه سنگی است. سقف زیرزمین و اصطبل و سرطویله با طاق ضربی و سقف اتاق‌های نشیمن با تیر چوبی پوشیده شدند.

دروازه اصلی وسط ضلع غربی بنا قرار دارد که آن را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. این دروازه با آجر ساخته شده و نمای بیرونی آن قوسی است. در احداث دروازه تزیینات ساده آجرکاری به کار رفته است و دو سکوی سنگی در طرفین قرار دارد. از داخل دارای هشتی با سقف طاق و گنبد بوده که تخریب گردیده است. با ورود به داخل، راهرویی قرار دارد که در سمت چپ، ورودی اندرونی و در روبروی ورودی، محوطه اندرونی قرار دارد. راه ورود به قسمت جنوبی در سمت راست بوده که مسدود شده است.
اندونی شمالی قلعه‌ی بارده دارای زیرزمین، طبقه‌ی همکف و اتاق‌های نشیمن طرفین حیاط است. زیرزمین اندرونی در عمق حدود5/1 متری از کف حیاط قرار دارد و به گونه‌ای است که طبقه‌ی همکف بر روی آن ساخته شده است. نمای آجری بیرونی زیرزمین را به ارتفاع حدود 5/1متر هفت طاق‌نمای هلالی تشکیل می‌دهد. در دیواره‌های قسمت‌های زیرزمین بخاری‌های دیواری که دودکش آن‌ها تا پشت بام طبقه‌ی همکف ادامه می‌یابد تعبیه شده است. در طبقه همکف دو راه‌پله آجری از طرفین به ایوان راه دارند که ارتباط اتاق‌ها و ایوان را با حیاط اندرونی برقرار می‌کنند. طبقه‌ی همکف دارای ایوانی شمالی جنوبی است که شامل ده اتاق نشیمن، دو گوشواره و یک شاه‌نشین است. اتاق پنج‌دری در وسط ایوان قرار دارد که در پشت آن پنج در دیگر به شاه‌نشین راه دارند. در طرفین آن دو اتاق دیگر واقع است. در ابتدا و انتهای ایوان چهار اتاق تو در تو ساخته شده که اتاق‌ شمالی به اتاق «شیرده» معروف است. سقف ایوان‌ها و اتاق‌ها با تیر چوبی پوشانیده و نمای آن‌ها را قاب و تخته تشکیل‌ می‌داده که بعدها از بین رفته‌اند و قطعاتی اندک از آن به جای مانده است.
در اتاق‌ها دارای نمای قوسی و نورگیرهای بیضی شکل در بالای خود است که نمای خاصی به ایوان داده است. اتاق‌ها فاقد تزیینات در و دیوار و سقف‌اند و از خصوصیات آن‌ها داشتن طاقچه‌های دیواری زیاد یا نمای هلالی است. چند اتاق ایوان‌دار در طرفین حیاط ساخته شده که جهت اتاق نشیمن خدمت‌گزاران اندرونی بوده است.

این اتاق‌ها دارای درهای چوبی ساده، سقف مسطح و ایوان کوچکی‌اند. بیرونی شمالی بر روی سرطویله و اصطبل مخصوص اسب‌های خان ساخته شد و راه جداگانه‌ای از کنار و پشت اصطبل دارد. اتاق‌های بیرونی شامل شاه‌نشین و مهمان‌خانه است که شاه‌نشین در پشت قسمت مهمان‌خانه ساخته شده است. قسمت جنوبی، منزل داراب خان بوده و همانطور که گفته شد مشابه و قرینه‌ی قسمت شمالی است. با این تفاوت که در ضلع جنوبی حیاط فاقد اتاق‌ها بوده و در حال حاضر اجزای بیرونی تخریب شده‌اند.
هر دو قسمت، دارای خصوصیات مشترک هستند و تفاوت‌های قابل توجهی در آن‌ها دیده نمی‌شود و از طرفی هر دو قسمت مجموعه قلعه بارده را تشکیل می‌دادند. قلعه بارده دارای چهار برج مدور در چهار زاویه بنا است که با لاشه سنگ ساخته شده‌اند. طبقات زیرین دو برج شرقی که در طرفین اندرونی‌ها قرار دارند جهت انبار و طبقات بالا جهت نگهبانی از قلعه ساخته شده‌اند. در طبقات بالا جهت ذخیره مهمات، کمین و تیراندازی پیش‌بینی شده است.

 

 قلعه دزک (لطفعلی خان امیر مفخم بختیاری)

قلعه دزک، قلعه‌ای است در روستایی به نام دزک که در استان چهارمحال و بختیاری و در فاصله ۳5 کیلومتری شهرکرد، (مرکز استان چهارمحال و بختیاری) واقع است در دو طبقه و به صورت باشکوهی ساخته شده است .
طبقه اول قلعه دزک دارای یک هشتی ورودی در وسط است که از طرفین به محوطه بزرگ قلعه منتهی می شود . در طرفین هشتی چهار ایوان قرار دارد که دو ایوان رو به شمال و دو ایوان دیگر رو به جنوب قرار گرفته است و شامل چند اتاق و انبار است .
طبقه دوم قلعه دزک که از ایوان شمالی طرفین هشتی به آن راه می یابند ، ابتدا از راه پله ها وارد محوطه ای بزرگ به نام حوضخانه می شود که در وسط آن یک سالن بزرگ به نام سفره خانه وجود دارد و اتاق آینه در جوار آن قرار گرفته است . 

سفره خانه این سالن دارای تزئینات گچبری و نقاشی زیبائی است . اشکال مختلف از قبیل ملائکه به عنوان مظهر پاکی و کله شیر که حاکی از قدرت و دلاوری است و مناظر زیبا از شکار و گچبری های گل و بوته در حاشیه بزرگ و کوچک آن است . سقف چوبی و به شکل قاب بندی است و دارای در و پنجره های سیم کوبی شده است .در کنار سفره خانه اتاقی به نام آیینه خانه قرار دارد که به صورت باشکوهی تزئین شده است.

ویژگی‌های معماری

از نظر ویژگی‌های معماری، کاخ قلعه، که الهام گرفته از قصرهای اروپایی قرن‌های گذشته، با آرایش ایرانی می‌باشد، که با تزئینات الحاقی دیگر آن، نشانگر نفوذ فرهنگی و توجه به غرب در آن هنگام بوده‌است.
این بنا با توجه به آب و هوای منطقه در دو طبقه با ایوان‌های شمالی و جنوبی، مشرف به بیشه‌های منتهی به کوهستان و رو به قبله ساخته شده‌است. تا اتاق‌های همکف حداکثر بهره‌گیری از نور و گرما در زمستان و اتاق‌های طبقه اول، بیشترین هوای خنک را در تابستان داشته باشد.
پی‌ها و دیوارهای اصلی بنا به منظور حداقل رساندن تبادل حرارتی، به شکل قابل توجهی قطور ساخته شده و با پوششی از آجر در نمای بیرونی و اندود کاهگل، در نمای خارجی با لایه‌ای از گچ، سفید کاری و محافظت گردیده است.
این بنا دارای چهار برج مخروطی شکل است بدون کاربری نظامی که دو برج قسمت جنوبی سالم و دو برج قسمت شمالی نیمه مخروبه و بیشتر برای القاء شکوه و ابهت ساخته شده و به عنوان انبار و زندان استفاده شده‌اند...
طبقه همکف و اول بنا، دو ایوان در قسمت شمالی و جنوبی دارد که نور لازم را برای اتاق‌های مجاور، زیر برجی و سفره خانه، آیینه خانه و اتاق‌های جنبی دیگر فراهم می‌کند.
همچنین، قرینه بنای فعلی، در جنوب حیاط داخلی قسمت شاه‌نشین و نیز در جنب آن ابنیه‌های الحاقی دیگری وجود داشته، که متأسفانه بواسطه عوامل تخریبی مختلف، به جز صفه و بخاری‌های تزئینی آن، اثر دیگری بر جا نمانده‌است!

این اثر با توجه به اهمیت لزوم حفظ هویت فرهنگی آن، به شماره3/1731 در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

تزئینات و معماری

در این بنا انواع هنرهای تزئینی معماری قابل ملاحظه می‌باشد، که عموماً در طبقه اول بنا به کار برده شده‌است. در پوشش آجر خارجی سعی شده تا از هنر «آجر چینی» و تلفیق آن با کاشی کاری‌های لعابی هندسی، نقش‌های زیبای بیشتری حاصل آید.
جالب‌ترین و زیباترین قسمت‌ها در این بنا، تالار سفره خانه و اتاق آیینه هستند.
تالار سفره خانه، در گذشته به وسیله فرشی ۵۰ متری، مفروش می‌شده که در سال های بعد از انقلاب به دست بنیاد مستضعفان مصادره و اکنون از سرنوشت آن اطلاعی در دست نیست 

حاشیه بالایی دیوارهای این تالار و اطراف درهای اصلی و ورودی، با گچ بری‌های قالبی با نقش‌هایی اسطوره‌ای از فرشته، شیر و شکار و فرهاد کوهکن با الهام از داستان‌های هفت پیکر نظامی گنجوی آراسته شده‌است.
همچنین تصاویری از خوانین و بزرگان بختیاری، در اندازه‌های مختلف برای تکمیل تزئینات این قسمت به کار رفته‌است. در ایوان‌های ورودی و شمالی طبقه اول، ستون‌های گچبری شده‌ای دیده می‌شود، که با نقوش حصیری شکل، بر روی تیرهای چوبی آفریده شده‌اند.
اتاق آیینه که در حقیقت یکی از هشت اتاق بازمانده اصیل از این نوع در منطقه می‌باشد، در خور توجه‌است. این اتاق که دیوارها و سقف آن با آیینه تزئین شده، با تکنیک نقاشی پشت شیشه، شکوه بیشتری یافته‌است. نقاشی‌ها عموماً تصاویری از سوارکاری، قصرها و ابنیه سلطنتی با طرح‌های اروپایی، گل و مرغ نمای و نمای خارجی خود بنا هستند.
در دیوارهای شرق و غرب آن چهار عدد قاب آیینه طراحی شده، که مربوط به الحاقات سابق‌الذکر، در دهه‌های ۱۳۳۰ هجری شمسی به بعد، می‌باشد و به وسیله روشنایی برق در پشت آن، به عنوان شب چراغ مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته‌است.

از دیگر تزئینات بکار رفته در بنای یادشده، درهای چوبی آن می‌باشد، که به انواع ساده در طبقه همکف و معرق با مفتول نشانده، به صورت قاب و تنگه با ابزار زنی پیرامون قاب‌ها، در طبقه اول تقسیم می‌گردد.
از نظر کار هنری بر روی سنگ، این بنا برخلاف بسیاری قلاع خان‌نشین منطقه دارای تنوع نبوده و تنها به نصب ساده ستون‌های سنگی با کار مختصر بر روی آن‌ها و در نشیمن گاه‌ها و ورودی و ازاره‌های طبقه همکف بخش جنوبی و نیز قسمت صفه شمالی، به نقش‌های هندسی یا گل‌های ساده چند پر، اکتفا شده‌است.
در میانه حیاط شمالی پر درخت، حوض سنگی بزرگی، با طرح ایرانی چند ضلعی قرار دارد که آب آن قبلاً از چشمه‌های موجود در ارتفاعات جنوبی مشرف به روستا به وسیله تنبوشه به حوض نسبتاً کوچک در جلوی حیاط شمالی آورده شده و سپس بر اساس اختلاف سطح و نیروی ثقلی به تدریج به آب نمای حوض اصلی، در داخل حیاط که در چهار سوی خود صورتک‌های انسانی را داراست و از دهانشان آب، با فشار به بیرون ریخته می‌شود منتقل می‌شده‌است.

در میانه دیواره شمالی حیاط، مشرف به حوض بزرگ، کاشی‌های کوچک رنگی، برای ایجاد تنوع به چشم می‌خورد که در کنار هم نقوش هندسی لوزی، مربع و بیضی را به وجود آورده‌اند و در این میان کاشی آبی رنگی قرار داده شده که بر روی آن نوشته شده (سنه ۱۳۲۵ هجری قمری مبارک باد)
که گویا مربوط به اتمام طرح‌های تزییناتی داخلی بنا بوده و احتمالاً به وقایع سیاسی اجتماعی از جمله مسئله اعاده مشروطیت، بی ارتباط نمی‌باشد.

 

قلعه صمصام‌السلطنه(قلعه شلمزار)

در دوره مشروطه به هنگام صدارت نجف‌قلی خان ملقب به "صمصام السلطنه" نخست‌وزیر ایران، قلعه تاریخی صمصام السلطنه در 40 کیلومتری شهرکرد، در شلمزار در سال 1307 ساخته شد. شهر شلمزار مرکز شهرستان کیار است.
مساحت این قلعه حدود هزار متر مربع است. شکل بنا مستطیل بوده و در دو طبقه ساخته شده‌است، طبقه اول دارای چندین اتاق با پوشش طاق و تویزه و با خشت خام ساخته شده‌است و بسیار محکم و استوار باقی مانده‌است.
جلو این اتاق را ایوانی با ستون‌های سنگی دربر گرفته‌است که با نقوش حجاری‌شده گیاهی ترئین شده‌است.طبقه دوم که ایوانی ستون‌دار مشابه طبقه همکف داشته‌است خراب شده و آثار زیادی از آن باقی نمانده ‌است.

قلعه امیر مجاهد( قلعه شمس آباد)

اين قلعه را يوسف خان اميرمجاهد از خوانين بختياري حدود 120 سال پيش در روستاي شمس آباد بنا کرد. اين بناي تاريخي ازيک ساختمان مرکزي با 2 طبقه شاه نشين و زيرزمين تشکيل شده است.
طبقه شاه نشين 2 ايوان ستون دار در جهت شرق و غرب دارد که از طريق پلکان سنگي به هم مرتبط مي شوند. چند اتاق با کاربريهاي مختلف نيز در طرفين قلعه قرار گرفته است که تزيينات خاصي دارد.

از جمله زيباييهاي اين قلعه ستونهاي مکعبي به کار رفته در ايوان غربي و مزين به نقوش گل و مرغ و نقوش انساني است که مرداني مسلح و با پوشش محلي روي آنها حجاري شده است.
اطراف ساختمان مرکزي هم فضاي مشجر پوشانده که سايه ساران خنکي را در فصل بهار و تابستان برحياط قلعه حاکم مي کند. امروزه ازاين قلعه به عنوان اردوگاه دانش آموزي استان استفاده مي شود. قلعه شمس آباد در ۱۸کيلومتري شهرکرد قرار دارد.

 

  منبع: بیا تور

 

ما را درشبکه های اجتماعی زیر دنبال کنید:

آژانس مسافرتی" سیرسپهرسبا"

روزهای زیبا و پرطراوتی برایتان آرزومند است.